Pankreas iltihabı pankreatit olarak adlandırılır. Hastalığın hem klinik seyri, hem tedavisi, hem de sonuçları yönünden belirgin farklılıklar gösteren akut ve kronik olmak üzere iki farkı biçimleri vardır.
Akut Pankreas İltihabı- Akut Pankreatid
Hastalığa pankreas hücrelerinin dışına çıkarak organı sindiren pankreasın kendi ürettiği enzimler neden olur. Normal olarak pankreas hücreleri kendi ürettikleri enzimlerden korunmuştur. Pankreas hücrelerinde üretilen antienzimler, enzimlerin organı sindirmesini engeller. Ne var ki, bu koruyucu sistem kimi zaman etkisini gösteremez ve akut pankreas iltihabı oluşur; bu hastalığın kesin nedeni henüz bilinmemektedir.
Hastalığa en sık yol açan nedenlerden biri safrakesesi taşlarıdır. Safra taşlarının, safranın bağırsağa akmasını engellediği ve safranın pankreasa dolup burada bilinmeyen bir mekanizmayla enzimleri etkin hale getirdiği sanılmaktadır. Mide-bağırsak sisteminde kronik iltihaplanmaya neden olan aşırı yağlı beslenme ve alkol alışkanlığının da hastalığın ortaya çıkışını kolaylaştırdığı sanılmaktadır. Akut pankreas iltihabı genellikle aşırı yemek ya da aşırı alkol alımından sonra ortaya çıkar. Bazı karın ameliyatları, bazı kalp ve damar hastalıkları, şeker hastalığı, oniki parmak bağırsağı ülseri, tükürük bezi iltihabı, hepatit, hiperlipemi (kandaki yağların artması) gibi durumlar da pankreas iltihabı oluşumunu kolaylaştırır.
Belirtileri
Belirtilerin şiddeti değişkendir; ağır olguların yanı sıra belirtilerin hafif olduğu olgular da vardır. Önde gelen belirti şiddetle artan ve 48 saat kadar süren ağrıdır. Ağrı, bıçak saplanmasına ya da mide civarında şiddetli bir baskıya benzeyebilir; buradan sağa, sola ve sırta yayılabilir. Hasta ağrıyı dindirmek için bacaklarını göğsüne toplar ve hareketsiz kalır. Akut pankreas iltihabının önemli belirtilerinden biri de Önüne geçilemeyen şiddetli kusmalardır. Kusma, ağrıyla aynı zamanda ortaya çıkar ve genellikle 48 saat sürer. Hasta şiddetli ağrıya neden olan diafram hareketlerini olabildiğince kısıtlamaya çalıştığından güç ve sık soluk alıp verir.Bağırsak hareketleri refleks olarak tümüyle durabilir ve bu durum ağır sonuçlara yol açar.
Akut pankreas iltihabında ortaya çıkan ağır bir tablo da dolaşım şokudur: Doku yıkımına uğrayan pankreastan dolaşıma geçen zehirli maddeler ve ağrı nedeniyle kan basıncı yaşamı tehdit edecek kadar düşer.
Akut pankreas iltihabı 1930′lara değin cerrahi girişimle tedavi edilirdi. Günümüzde zengin tam araçları ve tedavi olanakları sayesinde yeni bir anlayışa ulaşmıştır. Bugün akut pankreas iltihabında yalnızca tıbbı tedavi uygulanmaktadır;ölüm oranı yüzde 30-40′a düşürülmüştür. Tıbbi tedavi mide salgısının sonda ile aralıksız olarak dışan çekilmesiyle başlar. Midedeki asitin boşaltılmasıyla, pankreasın enzim üretimini uyaran hormonların (sekretin ve pankreozimin) salgılanması önlenir. Ağrı kesici olarak morfin türevi olmayan ilaçlar kullanılır.
Son yıllarda tedavide kullanılan an-tienzim ilaçlar, en önemli sindirim enzimlerinin etkisini engeller ve bu enzimlerin pankreası örselemesini önler. Çünkü bu enzimler etkin hale gelince pankreas hücreleri yıkıma uğrar ve sonuçta başka enzimler ile bunları etkinleştiren maddeler salgılanır. Ayrıca sürekli glikojen verilmesinin pankreastaki enzim üretimini azalttığı düşünülmektedir. Yeni tedavi yöntemlerinin ne kadar başarılı olduğu henüz belirlenmemiştir. Ağır olgularda şok olursa buna yönelik tedavi uygulanması ve cerrahi girişim gereklidir. Pankreasın tümüyle zedelendiği ağır olgularda, ölüm oranı oldukça yüksektir; zamanında tedaviye başlayarak bu oran düşürülebilir.
Kronik Pankreas İltihabı - Kronik Pankreatid
Kronik pankreas iltihabı, pankreas dokusunun yıkımı ve pankreasta bağdoku-sunun sertleşmesiyle ortaya çıkar. Yavaş yavaş kronikleşen ya da yineleyen akut dönemlerle ilerleyen hastalık ilerleyici pankreas yetmezliğine neden olur. Kronik pankreas iltihabının nedenleri yapı ve köken açısından çok farklı olabilir; klinikte birincil ve ikincil tipleri vardır. İkincil olanlar mide-oniki-parmakbağırsağı iltihabı, mide-oniki-parmakbağırsağı ülseri, safrakesesi iltihabı ve taşları, kronik hepatit ya da siroza bağlı olabilir. İyileşmeyen akut pankreas iltihabı giderek kronikleşir ve zaman zaman yinelenen akut nöbetlere yol açabilir.
Enfeksiyon etkeni bakteri, virüs ve asalaklar kronik pankreas iltihabı nedenleri arasında yer alır. Ayrıca bazı safra yollan hastalıkları pankreas salgısının akışını engelleyerek pankreası zedeleyebilir. Örneğin, pankreas kanalının kasılması nedeniyle safra taşının kanalı tıkaması, pankreas salgısının bağırsağa akışını önleyebilir.
Yineleyen kronik pankreas iltihabının en sık rastlanan nedenlerinden biri kronik alkolizmdir. Tüm kronik pankreas iltihabı olgularının yüzde 50’sine yalanı aşırı alkol nedeniyle ortaya çıkar. Bu olgularda alkolün yanı sıra sindirim sisteminin işlevsel ve organik bozuklukları ile dengesiz beslenmenin de rolü olabilir.
Kronik pankreas iltihabı, hemen her zaman sindirim sistemi ya da safra yolları hastalıklarıyla birlikte görülür. Bu nedenle belirtiler çok değişkendir. Kronik pankreas iltihabını düşündüren belirtiler arasında ağrı, sindirim bozuklukları, kilo kaybı gibi genel bulgular ve kandaki şeker düzeyinde yükselme ya da düşme gibi özel bulgular olabilir.
En önemli belirti ağrıdır. Ağrı kunt, sürekli ya da kolik tarzında, kimi zaman da akut ve aralıklı olabilir. Genellikle yemeklerden 2-3 saat sonra ortaya çıkar. Her zaman, vücudun sol yarısına, sırta, sol omza doğru yayılırsa da, iltihap özellikle pankreas başındaysa daha çok sağa doğru yayılır.
Akut pankreatid ağrısı belde adeta bir kuşak halinde duyulabilir. Ağrının bir özelliği de yağ, et, süt, yumurta, peynir, kahve ve alkol alımından sonra ortaya çıkmasıdır.
Sindirim bozuklukları da kronik pankreas iltihabının saptanmasında önem taşa. İştahsızlık, yağlı besinlere karşı isteksizlik, ağızda paslı tat, yemeklerden sonra midede ağırlık duygusu, bulantı, kusma, midede yanma, gaz, kimi zaman kabızlık görülebilir.
Tıbbi tedavide amaç, işlev göremeyen pankreasın dinlendirilmesidir. Yağlı besinler ve alkol yasaklanır. Pankreas salgısının eksikliği, .yemeklerde pankreas enzimlerinin verilmesiyle kapatılır. Bu arada vagus sinirinin ve onikiparmak-bağırsağına geçen asitli mide salgısının uyarıcı etkisine karşı antivagus ve anti-asit ilaçlar kullanılır.
Ağrı için gevşetici ilaçlar kullanılmaktadır.
Kronik pankreas iltihabında görülen akut alevlenme dönemlerinde akut pankreas iltihabı tedavisi uygulanır. Tıbbi tedavi başarısız olursa, pankreasın zedelenen bölgelerini cerrahi girişimle çıkarmak ve özellikle hastalığa neden olan mekanik nedenleri ortadan kaldırmak gerekir.