Diabetik ayak, şeker hastalığı olarak bilinen diabetes mellitus hastalığının geç dönem (5.yıldan itibaren) komplikasyonlarından birisidir.  Özellikle kan şeker seviyesi iyi kontrol edilmeyen hastalarda görülür. 

Diabetik ayak nedir?

Şeker yakıcı bir maddedir. İlkel çağlarda insanlar şekerin bu özelliklerinden yararlanarak harici yaralanmalarda şekerli sıvıları mikrop öldürücü olarak kullanmışlardır. Şeker, vücut sıvılarında yüksek oranlarda bulunduğu zaman temas ettiği canlı doku ve hücreler için tahrip edici olur. Kanda ve vücut sıvılarında yüksek oranlarda bulunan şeker hastanın organ ve dokularını tahrip eder. Şeker hastalığının başlangıcından itibaren geçen süre uzadıkça hastanın vücudunda oluşan tahribat artar. Özellikle hastalığını kabul etmek istemeyen, hekim ve çevresinin uyarı ve önerilerini dinlemeyen, diyet ve tedavisini düzgün uygulamayan hastalar için bu süre oldukça kısa olabilir. Ayaklarda ve ellerde bulunan ince damar ve sinirler en erken tahrip olan yapılardır. Daha sonraki dönemlerde ise böbrek ve  kalp damarları tahribata uğrar. Bu durum hastada hipertansiyon ve koroner kalp hastalıklarının gelişmesine neden olur.
Özellikle ayak damarlarındaki tahribat sonrası gelişen tıkanıklıklar ayak yaralarının başta gelen nedenidir. Yine sinir tahribatının oluşturduğu ağrı duyusunun kaybı nedeni ile damar tıkanıklığı sonrası gelişen doku yıkımları esnasında hasta hiç acı duymaz. Hasta ve çevresindekiler ayakta  gelişen damar tıkanıklığı ve doku yıkımını, ancak yaranın çıkardığı kötü koku ve yaradan çıkan pis renkli akıntının hastanın çorabını kirletmesi ile fark eder.

Diabetik ayak, şeker hastaları için bir kader midir?
Diabetik ayak tüm şeker hastaları için bir kader olmayabilir, şeker hastası kanındaki ve vücut sıvılarındaki şeker oranlarını normal sınırlarda tuttuğu sürece  diabetik ayak gelişmesinden korunabilir. Kan şeker seviyeleri iyi kontrol edilen bir şeker hastası ömrünü diabetik ayak gelişmeden tamamlayabilir. Buna en iyi örnek rahmetli Vehbi Koç büyüğümüzdür. Vehbi Koç 30’lu yaşlarından itibaren şeker hastası olduğu halde zengin olduğu için değil, hastalığının gereklerini iyi uygulaması sayesinde vefat ettiği 90’0lı yaşlara değin diabetik ayak yönünden herhangi problem yaşamamıştır.

Diabetik ayak gelişiminden nasıl korunabiliriz.
Diabetik ayak yukarıda anlatıldığı gibi şeker seviyesi yüksek kan ve vücut sıvılarının temas ettiği damar ve sinirlerde yaptığı tahribat nedeni ile gelişir. Bu nedenle bir şeker hastasının öncelikle hastalığını kabul etmesi ve hastalığının gereklerini harfi harfine yerine getirmesi gereklidir. Bu gerek tedavi, gerek diyet gerekse ayak temizliği ve bakımı ile ilgili olabilir.

Şeker hastalarının ayak bakımı nasıl olmalıdır.
Şeker hastası olan bir kişi öncelikle ayaklarında bir problem olsun olmasın kendi ayak bakımını kendisinin yapabilmesi gereklidir. Şeker hastası’nın kendi ayak bakımında dikkat etmesi gereken noktalar şunlardır.

• Şeker hastasının ayakkabısı daima ayağına yarım numara büyük ve yumuşak bir materyalden imal edilmiş olmalıdır. Şeker hastası aynı ayakkabıyı 4 saatten fazla süre ile giymemeli, giydiği ayakkabı ıslak olmamalıdır.
• Şeker hastası tırnaklarını kesici aletler ile kesmemeli, mutlaka tırnak törpüsü kullanmalıdır.
• Şeker hastası ayaklarını her gün kontrol etmeli, her akşam ılık su ve sabun ile yıkamalıdır.
• Şeker hastası evde ve dışarıda kesinlikle çıplak ayak ve üzeri açık terlik ile dolaşmamalı, mutlaka kalın ve pamuklu bir çorap, evde üzeri kapalı bir terlik, dışarıda ise makosen ayakkabı kullanmalıdır.
• Şeker hastası ayaklarındaki nasır, çatlak, tırnak batması, mantar, v.b rahatsızlıları kendisi tedavi etmeye çalışmamalı, ayaklarında bu gibi sorunlar oluştuğunda en kısa zamanda bir hekime müracaat etmelidir.

Diabetik ayak nasıl tedavi edilir?

Diabetik ayaklı hastayı tedavi edecek hekim ve kliniğin öncelikle diabetik ayak yaralarını diğer yaralardan ayıran özellikleri iyi bilmesi gereklidir. Halk arasında “şeker hastasının yarası iyileşmez” olarak bilinen   bu durumun tıbbi açıklaması şöyledir.

• Şeker hastasında mevcut dolaşım problemleri nedeni ile hastaya uygulanan sistemik ilaçlar çoğu kez hasta bölgeye istenilen seviyede ulaşamaz, istenilen etkiyi gösteremezler. Bu nedenle tedavi sistemik değil, lokal yara bakımı üzerine yoğunlaştırılmalıdır.
• Şeker hastasında lokal kan akımındaki azalma nedeni ile yara çevresinde olması gereken iyileşme reaksiyonları az ya da hiç yoktur. Bu nedenle şeker hastalarında lokal yara bakımının önemi büyüktür. Diabetik ayak yaraları, yara iyileşmesini uyarıcı yöntem ve malzemeler ile düzenli yara bakımı uygulanması sonrasında uzun sayılabilecek süreler içerisinde iyileşirler.
• Şeker hastasında tedaviye başlamadan önce hasarlı dokunun büyüklüğünün ve sağlam doku sınırının iyi anlaşılması gereklidir. Dışarıdan görünen cilt değişikliklerine göre yapılacak planlamalar hekimi çoğu kez yanıltır, çünkü cilt üzerinde küçük bir alanda nekroz olduğu halde yumuşak doku, adale ve kemik seviyesinde hasar çoğu kez çok daha geniştir.
• Diabetik ayak tedavisi çoğu kez uzun süreçli bir tedavidir. Diabetik ayak yarası olan hastalar, uzun sayılabilecek süreler ile uygulanacak düzenli yara bakımları, belirli aralıklarla uygulanacak cerrahi yara temizlikleri , birden fazla sayıda olabilecek düzeltici operasyonlar konusunda daha tedavinin başında aydınlatılmalıdır. Tedavinin şekli ve süresi konusunda, tedavinin başında aydınlatılarak onayı alınmadığı takdirde tedavi, hasta tarafından çoğu kez yarıda kesilmekte, bu durum sonuçta nekrotik dokuda enfeksiyonun hızla ilerleyerek gelişen yaygın kangren nedeni ile hastanın uzvunun kaybına neden olabilmektedir.

Diabetik ayak her sağlık biriminde tedavi edilebilir mi?

Diabetik ayak yaralarının tedavisi bir hekimin ya da bir birimin tek başına üstlenebileceği bir konu değildir. Diabetik ayak yaralarının tedavi öncesi değerlendirmesi ve tedavisi, diabetik ayak konusunda deneyimli ve eğitimli genel cerrahi, plastik cerrahi, ortopedi, damar cerrahisi ve iç hastalıkları uzmanlarının kombine ve organize çalışmaları sonucu yapılabilir. Diabetik ayak tedavisi yapacak her sağlık biriminin diabetik ayak hastaları için bu ortamı sağlayabilmesi gereklidir.